Kol Nidre

Po śmierci babci nigdy więcej nie byłam już w szulu. Nawet wtedy, kiedy Abramek cioci Blumy stanął pod chupą. Wiem, powiesz zaraz, że przecież w 38 wybraliśmy się razem na koncert Mosze Kusewickiego do Wielkiej Synagogi na Tłomackiem, kiedy to, witany jako wielka gwiazda, wrócił do Polski po nowojorskich występach w Carnegie Hall. Podziwialiśmy jego donośny tenor pośród elegancko ubranej widowni, panów w kapeluszach i wystrojonych w odświętne toalety dam. Pamiętam, że obok mnie stała tęgawa pani Blumenfeldowa, która ozdobiła swoją szyję srebrnym lisem, chcąc pewnie ukryć podwójny, a może i nawet potrójny podbródek. Zobaczę ją znów pod koniec grudnia 41 roku na Grzybowskiej, stojącą w długiej kolejce zziębniętych ludzi, wynędzniałą, znacznie szczuplejszą, bezradnie przyciskającą do piersi srebrnego lisa i futro z norek. Nadchodziły zimowe mrozy, a Niemcy rekwirowali tego dnia w getcie odzież futrzaną, kożuchy i ciepłe ubrania z wełny. W miesiąc później  Blumenfeldowa zginie, zastrzelona na ulicy przed własnym domem przez pijanego oficera Wermachtu. 

Ale wtedy, podczas koncertu w Wielkiej Synagodze bardzo była jeszcze przylepiona do życia. Tak jak my wszyscy, żądni ziemskich przyjemności. Potrzebowaliśmy rozrywki. Zamiast na Tłomackie, mogliśmy równie dobrze pójść wtedy do Opery. Nie czułam tamtego wieczoru żadnego uniesienia religijnego. Nic z tej mistycznej atmosfery, która wypełniała synagogę, kiedy ubrana w białą sukienkę, słuchałam z babcią Kol Nidre w tamto pamiętne Jom Kippur. A kiedy babcia zmarła, z roku na rok żyłam coraz bardziej świeckim życiem. I tylko  wyszczerbione widelce, powyginane łyżki i obtłuczone talerze, na które natykałam się w przepastnych szufladach kredensu w naszej kuchni na Karmelickiej, były jedynym materialnym śladem po obecności babci i po jej uporczywych staraniach o zachowanie mojej pobożności. Babcia, przestrzegająca koszeru, podarowała mi kiedyś dwa zestawy sztućców i naczyń. Jedne do potraw mlecznych, a drugie do mięsnych. Wymieszane po stokroć, dawno przestały być używane zgodnie ze swoim przeznaczeniem. A babciny ręcznie malowany, porcelanowy talerz sederowy od lat służył mojej matce jako taca na biżuterię.

Nie sposób było jednak mieszkać w dzielnicy północnej i zupełnie wyłączyć się z rytmu  narzucanego przez kalendarz żydowski. Nie odmawiałam, kiedy dzieci sąsiadów prosiły mnie, żebym zagrała z nimi w dreidla, w świetle chanukowych świec. Przebrana za Esterkę, bawiłam się na kilku balach purimowych, a w święto Rosz Hashana jadałam jabłka z miodem. Nawet najbardziej zagorzali ateiści, nie wyłączając komunizującej młodzieży i tych, którzy przyszli już na świat w świeckich domach, wiedzieli co to szachrit, a co maariv. Wystarczyło przejść się wzdłuż Nalewek, a odgłosy porannych i wieczornych modlitw dobiegały przechodniów i klientów zza ścian bożnic, które znajdowały się w podwórzach każdej z kamienic.